Door Huib Rutten, huisarts en SEH-arts n.p.
Bijna 60% van de mensen is gehoorzaam aan het gezag, zelfs als ze daarmee mensen pijn doen. Dat bleek uit de studie van Milgram, en ook later werden deze cijfers bevestigd. In het kort werden deelnemers gevraagd aan een onbekend persoon steeds hogere elektrische schokken toe te dienen bij foute antwoorden.
Als de deelnemer aan de studie aarzelde, waren slechts enkele woorden vaak genoeg om ze over te halen: Gaat u maar verder – Het is noodzakelijk voor het experiment dat u doorgaat – Het is absoluut essentieel dat u doorgaat – U hebt geen keuze, u moet doorgaan. Je moet dus wel sterk in je schoenen staan, om te weigeren.
- Een ander sociaal experiment, van Solomon Asch, waarbij gekeken werd hoe graag we tot de grote groep behoren, keek naar sociaal wenselijk antwoorden. Drie lijntjes werden op lengte vergeleken met een ander lijntje, en alhoewel het goede antwoord er tussen stond, kozen veel mensen voor het ingestudeerde foute antwoord van de vooraf-geïnstrueerde groep. We zijn dus vrij eenvoudig te manipuleren om sociaal wenselijk te antwoorden, om te conformeren aan de groep.
Dat “willen behoren tot de groep” is een tweesnijdend zwaard. Het legt de wil van de meerderheid op aan de minderheid, iets waar de Griek Aristoteles al voor waarschuwde. Wat dat betreft is democratie niets anders dan de meerderheid die zich als een tiran gedraagt. En aangezien mensen genegen zijn autoriteiten te volgen, zeker in groepsverband, zien we daar de meest onbegrijpelijke uitwassen van. Het verklaart wellicht de tragedie in 1994 in Rwanda, waar de Hutu’s bijna één miljoen Tutsi’s hebben vermoord in honderd dagen tijd. En dichter bij huis maar verder terug in de geschiedenis, onze Oosterburen die Befehl ist Befehl zo hoog in het vaandel hadden. Er is dus iets engs aan grote groepen die een agenda hebben.
Gegrepen werd ik in de film World War Z door een uitspraak –
“als een groep van tien mensen overtuigd zijn van een plan, dan is de rol van de tiende man, om hier tegenin te gaan. Altijd.”
Een dergelijke constructie in een systeem, kan het verschil maken tussen blind volgen of de zaak nog eens van een andere kant bekijken. De Franse filosoof Alexis de Tocqueville sprak ongeveer tweehonderd jaar geleden de volgende profetische woorden:
“De overheid zal de samenleving in een net spannen van ingewikkelde, gedetailleerde en eenvormige verordeningen waardoor zelfs de meest originele en wilskrachtige geesten zullen worden gelijkgeschakeld. Men zal mensen tot niets dwingen, maar men zal zoveel belemmeringen aan de persoonlijke activiteiten opleggen, dat uiteindelijk elk initiatief uitdooft. Zonder op enigerlei wijze tiranniek te moeten optreden, worden mensen monddood en willoos gemaakt. De natie zal een kudde angstige en vlijtige schapen worden, met de overheid als zorgzame herder. Deze vorm van gereglementeerde en gemoedelijke slavernij komt tot stand in de schaduw van de volkssoevereiniteit.”
alexis de tocqueville
Het dwingt mij na te denken over waar ik sta, wat mijn motieven zijn en welk effect beleidsmakers hebben op de samenleving waar ik toe behoor.
