Column door huisarts Els van Veen, eerder verschenen in De Andere Krant.
Toen ik 12 jaar was kreeg mijn moeder borstkanker. Er volgden jaren van behandeling; operatie, bestraling en chemotherapie. Gelukkig bleef zij leven en hebben wij haar nog lang in ons midden mogen hebben. Mijn moeder overleed op 77-jarige leeftijd.
Deze gebeurtenis uit mijn jeugd heeft mij extra gevoelig gemaakt voor het fenomeen schuldgevoel met betrekking tot ziekte en lijden van je naasten. Kinderen zouden nooit te horen mogen krijgen dat de ziekte van hun ouders -of grootouders- hun schuld is. Dat is bij mij gelukkig ook niet gebeurd. Daardoor was mijn jeugd toch veilig, hoewel het voor een kind erg onveilig is als een ouder ziek wordt en misschien gaat overlijden.
Sinds de coronacrisis praatte de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport kinderen een schuldgevoel aan. Kinderen kregen via het Jeugdjournaal te horen dat zij toch ook niet wilden dat de papa’s en de mama’s ziek werden. ‘Jij wilt toch ook niet dat je oma dood gaat?’ hoorde een kind van ons op school. Maar zijn ene oma was drie jaar daarvoor al overleden. Niet aan Corona, maar het verdriet was er niet minder om. Gelukkig konden wij in die tijd nog ouderwets rouwen. Elkaar troosten en huilen met onze armen om elkaar heen. Het deed ons destijds juist zo goed dat er ruim 200 mensen naar de begrafenis van zijn oma en mijn moeder waren gekomen. Verdriet is draaglijker als je samen kunt rouwen. Niet afstandelijk vanachter een computerscherm, afgesneden van elkaar.
Sinds Corona is het bon ton geworden om mensen de schuld te geven van oplopende gevallen van Covid en de sterfte eraan. Het is de schuld van jonge mensen die zo ‘asociaal’ zijn om naar de horeca te gaan. Het is de schuld van kerkgangers op Urk. En sinds de vaccins er zijn is het de schuld van de mensen die zich niet hebben laten vaccineren.
Dat de minister van VWS en de regering hebben verzuimd om de IC-capaciteit op orde te hebben en te houden wordt verzwegen. Dat er met een vaccinatiegraad van 85% nog evenveel mensen met Covid in het ziekenhuis liggen als een jaar geleden ook.
Door onschuldige mensen als schuldige aan te wijzen voor andermans lijden werd er veel schuldgevoel in onze samenleving geïnjecteerd. Maar ook kwam er veel schaamte in onze samenleving terecht. Critici op het coronabeleid werden gecensureerd, belachelijk gemaakt en in het hokje ‘complotdenker’ gestopt. Het is een tactiek om mensen uit het publieke debat te weren. Zo is het open klimaat en de open dialoog verdwenen. Voor een open klimaat is ‘je veilig genoeg voelen’ een vereiste. Als je je niet veilig voelt, hou je je mond. Maar je overtuigingen blijven bestaan. Als er geen open klimaat meer is, kunnen je overtuigingen ook niet bijgesteld worden doordat je kennis neemt van andermans inzichten.
Als beleid en maatregelen dwingend worden opgelegd ontstaat een onveilig klimaat. Zo is er onder aanvoering van de regering een vijandig klimaat ontstaan waarin mensen elkaar de maat zijn gaan nemen. Elkaar zijn gaan veroordelen zonder dat ze nog maar één woord met elkaar gesproken hebben.
Hoe mooi zou het zijn als we weer kunnen accepteren dat ziekte en overlijden bij ons leven horen. En dat het bijna nooit de schuld van de ander is als jij ziek wordt. Het enige wat het ministerie van VWS zou moeten doen is het garanderen van genoeg zorgcapaciteit; genoeg bedden en vooral ‘hánden aan het bed’.
De overheid hoeft niet te zorgen dat wij niet lijden of overlijden. De overheid mag ons geen schuldgevoel aanpraten. En zéker onze kinderen niet.
